Eris Varyantı Kaç Kişide Görüldü Güncel? Sayı Fetişine Veda Etme Zamanı
Şunu baştan söyleyeyim: “Eris varyantı kaç kişide görüldü?” sorusu kulağa net gelse de veriye haksızlık yapıyor. Çünkü bu sorunun kendisi, bugün elimizdeki izleme sistemlerinin doğasına aykırı. “Kesin sayı” istiyoruz ama sistem “oran” üretiyor. Ve evet, bu çelişki bizi yanlış tartışmalara sürüklüyor.
Eris’i Sayamıyoruz, Çünkü Kimse Kişi Saymıyor
Ülkeler artık toplu test yapmıyor; varyant tespiti için gereken genomik dizileme, bildirilen vakaların yalnızca çok küçük bir kısmında uygulanıyor. Bu nedenle kurumlar “EG.5 şu kadar kişide” demiyor; “dizilenen örnekler içinde EG.5’in payı şu kadar” diyor. ABD CDC bu payları iki yöntemle (empirik ve Nowcast) yayımlıyor ve ayrıca payı %1’in altına düşen soyları “Other/Diğer” başlığı altında topluyor. Yani bir soy, radar ekranında ancak yeterince büyükse ayrı görünüyor. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
WHO ve ECDC de benzer biçimde kişi sayısı değil, dolaşımdaki soyların oranlarına ve kategorilerine odaklanıyor; tüm sistem “kaç kişi” değil “hangi soy, ne oranda” sorusuna cevap veriyor. 2025’te güncellenen küresel izleme sayfaları da tam olarak bunu yapıyor. ([Dünya Sağlık Örgütü][1])
Peki Hiç mi Sayı Yok? Varsa da Eskiye Ait
Eris’in yükselişi 2023 yazına damga vurdu. DSÖ’nün 9 Ağustos 2023 tarihli risk değerlendirmesinde, 17–23 Temmuz haftasında EG.5’in küresel payı %17,4’e yükselmişti. ABD’de ise 2023 Ağustos’ta EG.5 ve alt soylarının payı ~%20 bandına ulaşmıştı. Bu veriler, “kaç kişide” değil, “dizilenen örnekler içinde pay” demek; ama trendi anlatmak için elimizdeki en sağlam göstergeler bunlardı. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
DSÖ’nün Kasım 2023 güncellemesi ise risk düzeyini “düşük” olarak değerlendirdi ve EG.5’in hastalık şiddetini artırdığına dair kanıt olmadığını belirtti. Yani yaygınlaşma ayrı, klinik tabloyu ağırlaştırma ayrı başlıklardı. ([Dünya Sağlık Örgütü][2])
2025’te Manzara: Yeni Soylar Önde, EG.5 Kenarda
2024 sonu ve 2025 boyunca tablo değişti: küresel dolaşımda yeni soylar sahneye çıktı; politika dokümanları, raporlar ve aşı güncellemeleri bu yeni soy kümelerine odaklandı. ABD FDA ve CDC’nin son şemaları ile ECDC/WHO’nun izleme sayfaları, odak noktasının artık EG.5’ten çok 2024–2025’te öne çıkan soy aileleri olduğunu açıkça gösteriyor. Pratikte bu, EG.5’in pek çok bölgede “Diğer” kategorisine karışacak kadar düşük paya gerilediği anlamına geliyor. “Bu tam yüzde kaç?” diye soruyorsanız: Dizileme kapsamı ve eşik kuralları nedeniyle tek bir küresel rakam vermek metodolojik olarak mümkün değil. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Eleştirel Bir Ara Değerlendirme: Zayıf Noktalar Nerede?
Bir: Gözetim kapsayıcı değil. Test azaldı, dizileme daha da az. Böyle olunca “kaç kişide” gibi mutlak sorular veriye değil, boşluğa çarpıyor. JAMA’nın 2023’te altını çizdiği gibi, varyant gözetimi temsili olmaktan uzak; raporlama ise tutarsız. 2025’te durum düzelmedi—sadece dikkatimiz yeni soylara kaydı. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
İki: Eşik ve sınıflandırma ekonomisi. CDC’nin “%1 eşiği altında olanlar ‘Other’” kuralı basit görünüyor; ama bu, düşük paylı soyların görünmezleşmesi demek. Bu yüzden “Eris bitti mi?” sorusu, çoğu zaman “gösterge panelinde ayrı kutu olarak görünmüyor” yanıtına takılıyor. Bu, epidemiyolojinin muhasebe tekniği; hakikat değil, bir gösterim tercihi. ([Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri][3])
Üç: Politik ve pratik tercihlerin gölgesi. WHO/ECDC izlemeyi “hangi soy, ne oranda” eksenine kilitledikçe kamuoyu “kaç kişi” sorusunu sormayı sürdürüyor. İki dil arasında kayboluyoruz: Bilim dili oran istiyor, kamu dili sayı. Sonuç: gürültü. ([Dünya Sağlık Örgütü][1])
Provokatif Sorular: Gerçekten Neyi Bilmek İstiyoruz?
– “Kaç kişide görüldü?” ısrarımız, bize bir güven yanılsaması mı satıyor?
– “Oran”lar varken “sayı” aramak, haritaya bakıp pusulayı çöpe atmak gibi değil mi?
– EG.5 özelinde tek bir sayı yerine; bölgesel pay, hastaneye yatış eğrisi ve korunma stratejileri daha anlamlı bir tablo sunmuyor mu? :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Sonuç: Eris İçin ‘Güncel Kişi Sayısı’ Yok; Daha İyi Sorular Var
Bugün verebileceğimiz en dürüst cevap şudur: “Eris varyantı kaç kişide görüldü güncel?” diye tek bir küresel sayı beklemek, sistemin üretmediği bir metriği zorlamaktır. Eldeki veriler, EG.5’in 2023 yazında belirgin bir paya ulaştığını; 2025’te ise yeni soyların gölgesinde kaldığını söylüyor. Bundan sonrası için asıl mesele, hangi soylara, nerede, hangi hızla dönüştüğümüzü düzenli ve şeffaf biçimde izlemek. Eğer tartışmayı “sayı mı, oran mı?” ekseninden çıkarıp “verinin niteliği ve kararlarımızın kalitesi” hattına taşıyabilirsek, hem bugünü daha doğru okuyacağız hem de yarına daha hazır olacağız. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
Sizce kamuoyu, “kaç kişi” ısrarından vazgeçip “hangi soy, ne yönde” sorusuna geçmeye hazır mı? Yorumlara yazın; belki de tartışmayı doğru sorulardan kurarsak, hatalı rakamların rehavetinden kurtuluruz.
[1]: https://www.who.int/activities/tracking-SARS-CoV-2-variants/?utm_source=chatgpt.com “Tracking SARS-CoV-2 variants – World Health Organization (WHO)”
[2]: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/21112023_eg.5_ure.pdf?utm_source=chatgpt.com “06112023EG.5_URE_clean – World Health Organization (WHO)”
[3]: https://www.cdc.gov/covid/php/variants/variants-and-genomic-surveillance.html?utm_source=chatgpt.com “Variants and Genomic Surveillance | COVID-19 | CDC”